Vrednost Simonovićeve zbirke leži i u činjenici da se radi o planski stvaranoj dokumentaciji jedne epohe, retkoj za naše podneblje devetnaestog veka. Ova, verovatno najveća foto-arhiva jedne epohe na Balkanu sačuvala je čitav jedan živopisan svet na razmeđi vekova, kultura i političkih uticaja
Petar Klaić
U fundusu Muzeja Vojvodine u Novom Sadu čuva se više od tri hiljade fotografija, od kojih je 1.400 staklenih negativ-ploča, na kojima su pre više od jednog veka „zarobljene“ scene života, etnoloških i kulturno-istorijskih motiva zabeleženih u Bačkoj, Baranji, Slavoniji, Sremu i Banatu. Tu su još od 1947. godine, kada ih je muzej otkupio od autora i nadasve renesansne ličnosti – Radivoja Simonovića, etnologa, lekara, geologa i briljantnog fotografa, na osnovu čijih dela je danas moguće, skoro do detalja, rekonstruisati izgled fruškogorskih manastira, seoskih crkava, kuća i zgrada…
Već letimičnim pregledom ove, mora se reći verovatno i najveće foto-arhive jedne epohe na Balkanu, vidi se da je autor posvetio čitav život (preko 50 godina fotografisanja) izgradnji dokumentacije života na ovom podneblju, zahvaljujući čemu je od odumiranja sačuvan čitav jedan živopisan svet na razmeđi vekova, kultura i političkih uticaja.
Dr Radivoj Simonović rođen je u malom sremskom mestu Ledinci, gde je završio i osnovnu školu. Gimnaziju je pohađao u Novom Sadu, a potom je završio studije medicine u Beču. Već tokom gimnazijskih dana bavio se geologijom i geomorfologijom, a posle studija je bio vojni lekar u Hercegovini. Nakon toga, dobija doktorsko nameštenje u Somboru, gde je, iako došljak, ostavio dubok trag, pa bolnica u ovoj varoši danas nosi njegovo ime.
Međutim, njegov život postao je zanimljiv tek kada u obzir uzmemo karakter koji je krasio Radivoja Simonovića. Kao tipični predstavnik 19. veka, tako duboko ukorenjenog u romantizmu, Radivoj je smatrao da kao pojedinac mora doprineti razvoju svoje zajednice, bez čega sebe ne bi ni mogao da smatra uspešnim niti vrednim pomena. Stoga je pokušavao (i u većini slučajeva uspevao) da ostavi traga u geografiji, geologiji, etnologiji, istoriji.. Uz sve to, bio je veliki zaljubljenik u fotografiju te je iza sebe ostavio slikovito svedočanstvo o ljudima i vremenima na ovim prostorima naseljenim južno-slovenskom narodima.
Obimom i zadivljujućom tematskom raznolikošću, tom zbirkom fotografija preovlađuju etnografski, antropološki, geografski i botaničarski motivi. Upravo zbog toga, ona je svedok vremena i prostora od kojih danas imamo tek neznatne tragove. Ona svedoči o kulturnoj i prirodnoj raznolikosti širokog južnoslovenskog područja.
Etnolog Bogdan Šekarić, koji je 2015. godine sačinio i poseban odabir Simonovićevih fotografija za izložbu koja je obišla Vojvodinu, a završila čak u Ulmu u Nemačkoj, kaže da vrednost njegove kolekcije ne može proceniti upravo zbog uticaja koji i danas ima na više naučnih i kulturnih disciplina. Deo njegove građe korišćen je u radu istorijsko-etnografske sekcije tokom Pariskih mirovnih pregovora, a njegova saradnja sa Jovanom Cvijićem imala je za cilj da se ovakvim fotografijama ilustruje prostor koji treba da uđe u novu državu – Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Tako su Simonovićeve fotografije svojevremeno imale i snažan politički kontekst, pored kulturnog uticaja koji su već tada ostvarile.
Vrednost Simonovićeve zbirke leži i u činjenici da se radi o planski stvaranoj dokumentaciji jedne epohe, a ne ad hoc prikupljenom materijalu iz kojeg eventualno mogu da se izvedu neke pouke. O tome svedoči učestalost fotografisanja istih ili sličnih motiva kroz godine, pa i decenije. Upravo taj planski pristup bio je tako redak za naše podneblje devetnaestog veka, što autora čini ozbiljnim lučonošom.
Bogdan Šekarić je, organizujući izložbu do tančina upoznao Radivoja Simonovića i danas tvrdi da se radi o čoveku koji je bio ispred vremena u kojem je živeo i stvarao. Njegov poriv da sopstvenom narodu u legat ostavi nešto vredno bio je tipično romantičarski, iako tom romantizmu, kao realista nije bio sklon. Iz njegovih članaka i pisama saznajemo da se radi o oštrom i pravičnom kritičaru države ali i naroda kojem je zamerao nekoliko ključnih stvari i danas veoma aktuelnih.
Važnost ove zbirke leži i u iskoraku od čitavih 100 godina od vremena kada su slike nastale pa do danas jer je Vojvodina područje brojnih i izraženih migracija stanovništva i kolonizacija, pa su i promene posle jednog veka i dva velika rata veoma vidljive u Simonovićevim slikama, scenama i ljudima koji nas danas okružuju.
Izložba dela Simonovićevih fotografija upriličena je 2015. godine, prvo u Novom Sadu da bi potom obišla sve veće gradove u Vojvodini. Naredne, 2016. godine izložba je gostovala na 10. međunarodnom dunavskom festivalu u Ulmu, što je je centralna manifestacija dunavske regije koja podstiče kulturnu saradnju, partnerstvo i umrežavanje podunavskih zemalja.
Obradu i pripremu fotografske građe uradio je akademski slikar i fotograf Branislav Marković, koji je ujedno i autor idejnog i likovnog rešenja izložbe. Pored fotografija koje su u vlasništvu Muzeja Vojvodine korišćena je i arhivska građa sakupljena u Rukopisnom odeljenju Matice srpske, Galeriji Matice srpske, Muzeju grada Novog Sada i Pokrajinskom zavodu za zaštitu prirode.
Autori izložbe otišli su i korak dalje pa je angažovan fotograf Ilija Ramić koji je pre izložbe rekonstruisao neke od scena na slikama Radivoja Simonovića. On je fotografisao kuće, crkve i predele iz identičnih uglova koje je koristio originalni autor i time pokazao kako izgleda protok vremena od 100 godina u samo dva foto-frejma. Na taj način, na izložbi su se mogla videti naselja: Ledinci, Kamenica, Rakovac, Beočin, Čerević, Banoštor, Vrdnik, Irig, Rivica, Bešenovo, Bešenovački Prnjavor, Bukovački salaši, Bač i Gložan, kao i manastiri: Krušedol, Velika Remeta, Beočin, Novo Hopovo, Jazak, Bešenovo i Rakovac.
Staklene ploče i fotografije čuvaju se u fundusu Muzeja Vojvodine i čekaju neko novo izlaganje za najširu javnost. U međuvremenu je ova institucija izdala i bogatu fotomonografiju „Zapisi u vremenu – fotografije dr Radivoja Simonovića“, koja osim slika sadrži i brojne dokumente, pisma i članke bez kojih bismo danas možda već zaboravili na kojim etnografskim, kulturnim i inim temeljima je sagrađena savremena Vojvodina sa okolinom.
Petar Klaić, novinar i bloger, autor više emisija na Omladinskom radiju u sklopu Javne medijske ustanove Radio televizije Vojvodine
